Meester Rashid

Ik denk wel eens aan de jongen die ooit van mij in een les de opdracht kreeg een liefdesbrief te schrijven tussen twee voorwerpen. Hij boog zich over tafel. dacht niet lang na en hij schreef; ‘Liefnietje, doorjouhechtik me weeraanoudevrienden. Liefs, jepapier.’ Ik zei hem gedag in bewondering. Ik kwam hem weer tegen op de zomerschool. Met een blij gezicht vertelde hij me dat hij tijdens de business lunch waar de leerlingen hun aanbevelingen doen aan stadsdeelvoorzitter Tanja Jadnanansing een statement had gemaakt; ‘Ieder kind heeft recht om te leren.’  Daar was ik niet bij. Ik keek slechts op de gang door het matglas hoe een van de leerlingen naar me zwaaide vlak voor ze het woord voerde. Ik geloof dat het meisje op de lunch heeft gepleit voor plaatjes in het rooster met richtingaanwijzers om de lokalen van de workshops sneller te vinden. We hebben ten slotte de weg moeten zoeken in een groot gebouw.

Ondertussen is de aula een beetje van iedereen. De mensen van Zaza kitchen maken met de kinderen een gezonde lunch terwijl in een hoek van de ruimte juf/boswachter en schrijver Laurien van de Vaart van Ekokids in de workshop WEG MET DE PLASTICSOEP beschrijft hoe ongezond het middageten van orka’s uitpakt. Ze deelt kaartjes uit en geeft iedereen een rol. Sommige kinderen zijn grote vissen en andere kleine vissen. Enkelen krijgen de taak een orka te verbeelden. ‘Begrijp je het nu? De ene eet de andere op en het meeste plastic komt in de buik van het grootste dier.’ Vervolgens vertelt ze dat we nu bioplastic gaan maken. Van der Vaart heeft een pan op het vuur gezet en daarin gaan o.a de volgende ingrediënten: ‘1 schepje aardappelmeel, water, azijn en glycerine.’ Rustig. Omlopen. Hier komen. Roeren maar. Hoe harder de kinderen roeren hoe minder het stijfsel aanplakt natuurlijk.  Het vraagt nog wel geduld want het goedje moet een paar dagen drogen.

‘Waarom maken we bioplastic eigenlijk?,’ vraagt iemand.  ‘Omdat je minder energie en olie nodig hebt om het te maken,’ zegt juf Laurien. 

Al blijft het lastig, plastic en moeten we blijven roepen: WEG MET DE PLASTICSOEP. 

Dan is het verderop, in de bibliotheek, tijd voor gewoon iets leuks: de workshop MEGABELLEN BLAZEN.

Bij het overgrote deel van de leerlingen is de 1,57 liter Dreft al weggezakt in hun plastic emmer. Baking Soda erbij en heet water en je kan met je vinger in het sop voelen of het goed is.

Een meisje schudt dromerig haar grote rode netje heen en weer. Een jongen kijkt een beetje bang in zijn emmer of hij erin kan verdrinken. Meester Francisco van de OBA werpt een blik in elk glad goedje en is razend enthousiast. Het bellen blazen buiten kan beginnen.

Ik beweeg me er razend snel doorheen op weg naar de workshop YOGA en kijk nog één keer achterom waar het zeepsop spat tegen de grijze lucht.

Binnen in de workshopruimte van YOGA, een gymzaal, tref ik geen leerlingen meer aan. Volgens yogadocenten Loes Pieper en Kenley van der Pas was het zaak om de les een beetje in te korten want: ‘de zeepbel was ontploft qua energie.’ 

Dat is leuk bij bellenblazen maar voor Yoga geen aanrader.

En dus brengen de kinderen het laatste uur van de zomerschool in hun vaste lokaal door waar de diploma’s worden uitgereikt. Even vrije tijd. Niet de prachtige, sonore stem van juf Hanna Gooding klinkt nu meer door de klas, niet haar stevige uitleg over redactiesommen maar stemmen van rap en r&B. Of toch een verhaalsom: de dames van Destiny’s child willen dat de rekeningen worden betaald.  Ook een rapper horen we. Hij blijkt net te zijn overleden. De kinderen houden van hem. Ik ben zijn naam vergeten. Die naam is als een witte plek op de landkaart waar ik vergeefs een vlaggetje in probeer te prikken. De kinderen zingen zijn teksten mee en het is of ze de woorden zachtjes beroeren. Wat leren de kinderen van zijn teksten? Misschien wat overleven is.

Dat was boven, nu terug naar het schoolplein. Een tijd van afscheid. De brassband heeft zich geïnstalleerd even voorbij de fietsenrekken. Het motregent maar er wordt gedanst. Overal. We vullen de ruimte niet met onze bewegingen, nee, we halen de ruimte naar ons toe. Wij, leraren die een laatste dag vieren en soms even opkijken van hoe lief een kind afscheid neemt. 

Werkjes worden meegenomen en gewikkeld in een natte krant. Op een fietszadel zwerft een verdwaald nietje. Een los papiertje waait in de wind. Je weet wel zo ongeveer wat erop staat.

Nog eenmaal samen met oude vrienden loop je naar de rand van het schoolplein. Terug naar de wereld die je kent.

Je zomerschooldiploma op zak.  

                                                                           Rashid

Geen leerling die bij Afrikaners denkt aan witte Boeren met baarden.  Wel leren we snel en hebben we een mening over de Slag van de Boeren bij de bloedrivier die in het boek Syntax Bosselman wordt aangehaald. ‘Die battle van de Boeren is onmenselijk,’ schrijft een meisje. ‘Want ze voerden oorlog tegen mensen die zich niet konden verdedigen: de Zoeloes die werden aangevallen waren ongewapend.’ 

Wel fijn dat we de rest van de dag leren over aanvallen en verdedigen. Zoals in de WORKSHOP CAPOEIRA. De klas nieuwkomers heeft zich in de gymzaal verzameld om, als eerste, radslagen te maken. Een jongen duikelt fris op en neer als een dolfijn die steeds weer door de zeespiegel heen breekt. Een meisje zet voorzichtig haar handen neer op de grond en ploft slechts een paar centimeter naar links met zware voeten. De juf doet het voor in haar witte pak: Een schóp, een draai, een bukkende beweging. Een been dat over een hoofd scheert. Sommige kinderen hebben losse ledematen, bungelend, zacht, alsof ze uit klei bestaan die nog afgebakken moet worden. Anderen bewegen scherp, sneller dan de aanval, voor de ander wegduikend en tegelijk, nooit de ontmoeting met de ander ontwijkend. Een jongen blijft maar raadslagen maken. ‘Hij heeft altijd zoveel energie,’ zegt de meester opgetogen. Meteen ben ik hem dankbaar. Want veel kinderen zijn moe vandaag. Aan het verwerken, de vele lesstof en de activiteiten.  Traag door alle indrukken. Ook dat is de zomerschool.

Ik spreek in de aula een leerling die langzaam een stukje avocado in kleine stukjes snijdt. Het mag nog kleiner begrijpt ze van de meester. ‘Waarom wordt mijn lunch zo klein?,’ vraagt ze zich bezorgd af. Heeft ze niet goed begrepen, want ook van kleine blokjes kan je veel nemen. 

Ben benieuwd of de kinderen in de workshop DE ANATOMIE VAN EEN VUILNISZAK goed kunnen raden hoe lang de kleinste deeltjes zwerfafval erover doen om afgebroken te worden in de natuur. Afvalexpert Frits Steenhuisen stelt de vragen. Hij laat dia’s zien. ‘Wat is zwerfafval?’ ‘Ingedeukte plastic flesjes?’ , ‘Jaaa,’ roepen de leerlingen in koor. ‘Een klodder duivenpoep?’ ‘Neee.’  ‘Zakken die naast een vuilcontainer liggen?’ Er is twijfel. Meester Frits houdt de spanning erin. Het blijkt hier om dumping te gaan, iets anders. En de vraag naar het afbreken; ‘Kauwgom doet er twintig jaar over om afgebroken te worden. Kijk maar eens onder je tafel.’ Iedereen kijkt. Iedereen is vol afschuw bij het idee dat die bolletjes tegen de onderzijde van het tafelblad er al op gedrukt zitten sinds de hitlijsten van 2001. Meester: ‘En dan heb je ook nog plastic in de natuur, dat blijft ‘oneindig?’. Wat is: ‘oneindig?’  ‘Voor altijd,’ zegt een meisje.

Wel jammer dat een bananenschil een heel jaar nodig heeft om door de natuur afgebroken te worden terwijl je die zo achteloos weg kan gooien.

Dat doen we dus niet meer. We blijven opruimen. We blijven het ritme van de natuur respecteren. En we maken zelfs onze eigen ritmes tijdens de workshop KIDS MAKEN HITS. Marlon Francis alias Mr. Jetfly noemt de namen op met wie hij heeft gewerkt: ‘Kennen jullie Kenny B? Kennen jullie Ronnie Flex?’ 

‘Waarom heeft u hem niet meegenomen?,’ vraagt iemand.

‘Te duur,’ zucht Francis.

Als hij vraagt wie Gerard Joling kent steekt slechts een meisje haar hand op. Kortom; andere inspiratiebronnen. Ik loop tussen de tafels door waar ieder kind een I pad heeft gekregen met daarop het programma Garageband geïnstalleerd.  Veertien producers zie ik met hun eigen geluidsstudio. Ik neem af en toe een koptelefoon over en luister. Neem nou het drumspoor van een jongen die een funky beat heeft uitgedacht maar zelf nog niet tevreden is. ‘Mijn vader speelt gitaar,’ zegt hij en wijst op de meerdere sporen op zijn opnamescherm. 

‘Ga maar naar de smartpiano of een ander instrument,’ zegt meester Francis en buigt voorover en pakt de gelegenheid om in de microfoon met schrille uithalen een vocale bijdrage te leveren. Iedereen lacht hard. De kinderen entertainen en zich te laten ontwikkelen in één adem, lijkt zijn opzet.

Let op, het enthousiasme van de leerlingen is zo groot dat het een voortzetting thuis belooft.

Misschien denken ze dan ook na over een hit die de wereld herinnert aan de grote innerlijke en uiterlijke battles  die ons zo menselijk maken.

Dat zou het einde zijn.

Want de zomerschool is dus van veel het begin……

                                                                                            Rashid 

Dag kinderen, wie is jullie held?, zo beginnen we de verbindingsles vanmorgen. Op het digibord verschijnt een filmpje over de geschiedenis van Zuid-Afrika. Boeren met baarden. Een uitleg over de apartheid. En dan: Nelson Mandela. Een vrijheidsstrijder die het hart van de wereld heeft veroverd. Maar de kinderen noemen Mandela niet als hun held. Noch Rosa Parks die in het Doeboek wordt uitgelicht. Natuurlijk, ze weten dat dit de helden zijn waar generaties aan denken als ze aan het woord held denken. Maar ze moeten deze les kwijt dat ze hun vader of moeder als hun held zien.

Zoals een meisje al zegt met haar zachte blik; haar moeder is een heel bijzonder persoon. Ze vult aan met een hese, kalme stem: ‘Omdat ze heeft gebaard. Ze baarde víjf keer, meester.’

Verwondering en tros over de naaste omgeving overheerst ook in de workshop DE WERELD EN IK – waarin de kinderen filosoferen. ‘Waarover kan je zoal filosoferen?,’ vraagt juf Caroline van SEP.

Dromerig sommen kinderen op wat er in hun hoofd speelt:

‘Wat bij jou hoort,’ zegt een jongen. Anderen mompelen iets over de geschiedenis en de wereld maar het meest duidelijke is de stem van een meisje die roept: ‘Je ouders.’

Ik zit in een hoek van de ruimte, kijk even uit het raam en zie de rand van het schoolplein. Even, als in een visioen, verschijnt daar mijn vader die me op komt halen op zijn rode Adidas gympen. Hij was een acteur. ’s Avonds, als hij op me paste, leerde hij teksten van een Duitse schrijver. En ik leerde door zijn besliste dictie dromen van taal en hoe taal betekenis geeft aan het leven. Later, leerde ik dat taal en vormen ook abstract kunnen zijn. Ik schreef en een mentor zei me: ‘Mooi gedaan, nu is je tekst abstracter en daardoor duidelijker.’

Ik kijk terug het klaslokaal in. Onrust. Gelach. Een zenuwachtig hopen dat je de beurt niet krijgt.

Want Juf Carolien vraagt zich opeens af wat een voorbeeld is van een filosofische vraag. Wanneer beginnen we met abstracter denken? Nu dus.

‘Ehhh….waar woont de langste vrouw op aarde?,’ oppert een jongen als filosofische vraag met een opgewonden blik omdat hij het antwoord weet.

Maar de stilte in de klas is broos en nieuw als blijkt dat het juist de bedoeling is dat er niet meteen een antwoord ís. Stel je voor; je doet je best op een antwoord en dan blijkt dat je niet eens meteen hoort of het goed of fout is.

Zit er iets anders op dan nu goed naar de juf luisteren?

Carolien haalt diep adem, het lijkt even of ze naar een rivier van gedachten staart, een rivier waarin het water af en toe even troebel is als die gedachten. Maar haar stem klinkt helder als ze zegt: ‘Wat is de zin van het leven? Wat is een goed mens? Kan het dat we alles wat we zien dromen?’

Een jongen schudt zijn hoofd over de laatste vraag. ‘Dan zit je wel erg in je onderbewuste,’ zegt hij bezorgd.

Opeens, een echo, klinken er meer vragen. ‘Is er leven na de dood?,’ zegt iemand zacht.

Het lacherige in de klas houdt aan, dat begrijp ik, het is de makkelijkste manier om spanning af te voeren.

Maar dat kan ook op een andere manier; door die verlegenheid juist in beeld te brengen.

Juf Hedwig wijst in het aangrenzende lokaal in de workshop UN-SELFIE; KIES VOOR HET ZELFPORTRET op de mogelijkheid om ook met beeld antwoord te geven op een vraag.

Dit keer zijn de vragen ook groot maar, merk ik, minder bedreigend;

‘Ben je verlegen of soms een beetje onzeker? Of ben je aanwezig en zelfverzekerd?’

De leerlingen stromen de gang op om al fotograferend antwoord te geven op deze vraag naar hun profiel.

Juf Hedwig komt lachend naast me staan; ‘Veel kinderen zeggen dat ze zelfverzekerd zijn maar op de foto zie je ook hele andere dingen.’

Inderdaad. Aan het einde van de gang verbergt een meisje bij een sessie haar gezicht in haar handen. Of gaat een ander wat verloren op een tafel zitten en weet opeens niet meer hoe ze nou precies dat zelfvertrouwen uit moet beelden: ‘Ik hou van basketball maar hoe beeld ik dat uit zonder bal?’

De fotograaf trekt zich vaak niets aan van de onzekerheden van het object. We leren in de workshop iets over perspectieven: Het kikvorsperspectief maakt iemand groter. In twee tallen gaan de kinderen aan de slag. Een jongen wordt vanonder gefotografeerd terwijl hij de trappen beklimt en opeens is hij stoer en een klimmer naar grote hoogten.

Ik passeer hem in tegengestelde richting, op weg naar het lokaal waar de leerlingen in de workshop MIJN HELD –AMEL een standbeeld kleien voor hun held.

Het grijze daglicht stroomt over de tafels waar driftig vormen worden gekneed om vaders en moeders een eerbetoon te geven. Veel gezichten. Lichamen die rug aan rug staan. Een dinosaurus want: ‘mijn moeder houdt van geschiedenis.’Iemand heeft Mongraal, een bekende Youtuber, gekleid.

Ik loop rond en mijn aandacht wordt getrokken naar het meisje dat in de ochtend zo liefdevol over haar moeder sprak. Ze drukt met haar duim een laatste stuk grijze klei op wat lijkt op een speer. Maar het niet is. Een reikende vorm, naar de lucht, als een brandende vraag, maar ook als een antwoord, om uit te leggen wat door abstractie duidelijker is geworden. Bravo.

Rashid

Van alle aangekondigde dansworkshops heb ik het minste een idee bij
de workshop: KLOMPENDANS NEW STYLE. De sierlijke bewegingen
van de Awasa, de expressieve Humpie dancing in de voetsporen van
Anansi en de gracieuze snelheid van Bollywooddans – ik kan me er van
alles bij voorstellen maar dansen op klompen is ver van mijn bed. Als ik
de sporthal binnen loop is er direct een verrassing; geen klompen. Wel
is er een kring; een binnencirkel en een buitencirkel. Ze draaien in
tegenovergestelde richtingen om elkaar heen. Daarbij is het wel van
belang dat de jongens en meisjes elkaars handen vasthouden. Maar
sommige leerlingen weigeren zoiets moderns. Hoewel ik altijd bereid ben
tot praktische oplossingen kijk ik verbaasd en ietwat gereserveerd naar
de juf die felblauwe plastic rietjes uitdeelt zodat bepaalde handen elkaar
nu niet hoeven aanraken. ‘Wat is rechtsom draaien?,’ roept iemand
gedesoriënteerd. Iemand anders schudt vermoeid zijn hoofd.
Minutenlang weifelen. En dan, ja, het is waar; alsof er een klein Delfts
blauw tegeltje wordt uitgelicht draaien de groepjes om elkaar heen en
zien we een Oud Hollands tafereel van boerenpret. En uiteindelijk, zie ik,
dat de rietjes niet meer nodig zijn; een hand een pols pakt, een glimlach
zich aftekent op een voorheen nerveus gezicht. Het is gelukt. Knap want
samen in een kringetje dansen is niet gemakkelijk.

Vergelijk dat maar eens rustig met samen in een kringetje over sociale
media en sexting praten. Ook daar moet je grenzen stellen.
Masterclassdocent debatteren Christine Van Buuren vraagt aan het
begin van de workshop SOCIALE MEDIA waarop we moeten letten. ‘Je
moet op elkaars gevoelens letten, ‘ zegt een jongen. ‘Je moet niet
lachen, ‘ zegt een meisje. Afwachtend zitten de kinderen op het puntje
van hun stoel. Een pink draait snel om een vlecht. Een duim zeilt langs
de knopen van een jas. Op aandringen van Christine vertellen kinderen
wat ze online, per ongeluk, hebben gezien. Blote mensen. Dode
mensen. Veel liegende mensen. Nepnieuws. Schokkend zoals alle
extreme filmpjes waar je niet op zat te wachten schokkend zijn.
Het raakt de kinderen als Van Buuren vertelt over grooming; volwassenen die zich
als kinderen voordoen op het internet en zo met je in contact willen
komen. Of over sexting waarbij sexy foto’s tegen je wil in verspreid
kunnen worden. Ze raadt af om ooit op het verzoek om een sexy foto in
te gaan.

Bang om online te gaan zijn de kinderen bepaald niet; vooral niet nu we
in de workshop oefenen met grenzen stellen: ‘Ik leg hier een touw neer
en lees een aantal situaties op. Als een situatie over jouw grens gaat,
stap je over het touw heen.’ Ik kijk om me heen en zie de kinderen
ontspannen op een kluitje staan bij de eerste situatie; ‘Een vriend of
vriendin zegt tegen je dat je er leuk uitziet.’ Tot mijn verbazing vliegt
iedereen, of bijna iedereen, elegant als dansers, over het touw bij de
tweede situatie; ‘Een vreemde zegt tegen je op straat dat je er leuk
uitziet.’ In de ogen van de jongen die rustig op zijn plaats staat is er niet
meteen iets ernstigs aan de hand. ‘Ik zie het als een compliment,’ zegt
hij.

De goede richting op bewegen, weg van het gevaar of de beelden waar
je niet rijp voor bent, daar draait het om. En anders, bewaak je de grens.
Dat vliegensvlugge, sierlijke, gracieuze element waarmee de kinderen
over het touw vliegen zie ik even later terug in de workshop
BOLLYWOOD. De leerlingen hebben zich verspreid over de gymzaal.
Danseres en docent Sharani Sowikromo doet het nog één keer voor. Ze
reist op haar vaste plek door de ruimte. Ze haalt de ruimte naar zich toe.
Ze danst scherp, vol overgave en zacht, vol van tedere accenten. De
kinderen dansen haar na. Nee, ze dansen.

Na afloop is er een kring waarin een jongen mooi onder woorden brengt
wat hij heeft geleerd; ‘dat je zo naar binnen moet keren,’ zegt hij,
refererend aan een specifieke beweging.

Maar zijn woorden gelden opeens ook voor de discussies die we achter
de rug hebben: Het zelf nadenken waar je grenzen liggen.
IK vraag aan Sowikromo waar het lied over gaat. Zelfs het lied blijkt aan
te sluiten bij het thema van de SOCIAL MEDIA. Een lied over een meisje
dat wil dansen en daarom grenzeloos wordt gevonden.

Als de kring al bijna uit elkaar is steekt een meisje nog haar vinger op om
haar bereikte doel onder woorden te brengen: ‘Ik heb leren dansen.’
Je kan op je klompen aanvoelen dat we zijn gegroeid vandaag.
Iedere vriend of vriendin en soms zelfs een (bijna) vreemde zou trots op
de leerlingen zijn.

Rashid

Tijdens de workshop ZELFBEWUSTZIJN mogen de kinderen zichzelf een cijfer geven als het gaat om zelfvertrouwen. ‘Gaat dat over je schoenen en zo?,’ vraagt een meisje en juf Lorraine legt uit dat het om iets anders gaat. Ik loop langs de tafels en zie dat een paar jongens aarzelend met hun viltstift een vier invullen op het formulier. ‘Omdat ik dingen niet zo snel vertrouw,’ zegt een leerling. Groot is mijn verbazing als ik me herinner hoeveel goede antwoorden deze leerling geeft in de les.

Zelfvertrouwen is vandaag het grote thema – in de ochtend schreven we in de les over tot slaaf gemaakten die wel of niet het zelfvertrouwen hadden van de plantages het bos in te vluchten. Je moest een monoloog schrijven vanuit een slaaf of slavin die voor deze keuze stond en beginnen met een stelling. ‘Als je net een kind hebt gekregen en op een plantage woont waar je meer vrijheid krijgt, dan kan je beter nog even wachten met vluchten, want het oerwoud is gevaarlijk en er zijn oorlogen,’ zegt een leerling.

Was het dezelfde leerling die dingen niet snel vertrouwde? Ik sta erover na te denken.
Ik weet het niet meer. Leerlingen overstelpen me met vragen. Ze zijn kritisch, zich bewust van hun stem, hun vrijheid om een tekst te loven of te ondermijnen. Als ik een tekst behandel over een meisje die’ wordt uitgescholden voor lesbienne’ omdat ze aan voetbal doet, roept een leerling; ‘Maar ‘lesbienne’ is toch geen scheldwoord?’
Was het dezelfde leerling die dingen niet snel vertrouwde? En wat heeft wantrouwigheid precies te maken met zelfvertrouwen? Ik kijk uit het raam en begin te dromen.

‘Gek, dat we dit soort vakken niet vaker onderwijzen op school,’ zegt een collega me op het schoolplein. ‘Het is een goed begin voor de kinderen om zo na te denken over zichzelf.’ Terwijl de leerlingen over het schoolplein rennen komen we samen op andere vakken die een plaats verdienen in het schoolsysteem. ‘EHBO, zelfverdediging.’
Een kwartier later sta ik aan de zijlijn bij een groep kinderen die bij de workshop SPORT & BEHAVIOUR leren hoe ze een goede vuist moeten maken. Ik kijk rond naar de leerlingen die hun lijf onder spanning zetten. Een jongen heeft een losse veter. Hij strikt te traag naar de smaak van de anderen. Meester Timothy helpt hem met deze eerste handeling. Want straks moet hij gevechtshandelingen plegen. Vechten in plaats van vluchten. Het sluit, als een langzame wals, aan bij de vorige lessen. De woorden van de kinderen, de wensen van de juffen en meesters, het nieuwe terrein dat ’s middags betreden wordt. De zomerschool is als muziek. Assonantie en dissonantie, vervlochten tot een meeslepende eenheid.
Want is dit een nieuwe stap in het opbouwen van zelfvertrouwen?

Ik geloof van wel. Het is een voorrecht als iemand bestudeert hoe je beweegt. Je een kleine aanwijzing geeft. Je kan je aanpassen, indraaien, openen, opnieuw, naar de wereld. Meester Timothy loopt langs de gebalde vuisten en wringt voorzichtig aan een paar vingers. ‘Duimen bovenop,’ zegt hij met een ervaren stem. ‘Of wil je ze misschien breken?’ Meester Ricardo knikt. Er ligt een rij bokshandschoenen klaar op het beton. Meisjes naast jongens. In de vechthouding.

Stoten, loslaten, een hoek maken, een knietje geven.

Inmiddels is het helder; beweging en het woord versterken elkaar op de zomerschool. Je krijgt de hele dag door de kans om je lichaam sterker te maken en te verwoorden wat je kracht is. Dat komt ook weer naar voren bij de workshop DEBATTEREN. Uit de prikkelende stellingen op het bord zoals: ‘Het is belangrijk dat er meer over homoseksualiteit gepraat wordt,’ kiezen de leerlingen samen met beleidsmaker Joan Windzak één of twee stellingen die uitgebreid behandeld zullen worden.
Hier komt, alsof een jazzband ermee speelt, het onderwerp EHBO weer terug. Pats. Boem. Yessss: Stelling 1. Kinderen moeten verplicht worden op school te leren reanimeren.’

De meeste kinderen vinden van wel. Een meisje vertelt hoe ze uit een bevroren sloot is gered door haar zus. ‘Als ze me niet had kunnen redden had ik hier nu bevroren gezeten.’

Als juf Joan, om ze het debatteren te leren, tegen de stelling ingaat en zegt: ‘Maar kinderen zijn te jong voor zo’n grote verantwoordelijkheid,’ slaat de twijfel toe.
Alle kinderen blijken zelfverzekerd genoeg om te mogen twijfelen van zichzelf.
De opmerkelijke conclusie van een groepje leerlingen rondom de stelling: ‘Schooluniformen moeten verplicht worden,’ is dat het prima is omdat iedereen kan zien van welke school je komt, shirts met scheldwoorden vermeden kunnen worden en blote topjes vooral uit zicht verdwijnen.
‘Daar heb je toch gewoon een kledingcode voor,’ zegt een jongen die tegen het uniform is.

Eén belangrijk aspect is nog buiten beschouwing gelaten; ongelijkheid in inkomen. Je brengt leerlingen niet meer in verlegenheid met de groepsdruk om dure kleding aan te schaffen als je een uniform draagt.

Maar geen nood; we praten er nog over na in de gang.

Want de kinderen vertrouwen erop dat onderwerpen lang mee gaan. Ik hoor ze praten over het verschil tussen Nederland en Suriname. Over dure schoenen waarmee mensen stoer lopen doen. Over die ene school in Zuidoost waar je wel een uniform moest dragen en die niet meer bestaat. Ik probeer flarden op te vangen van wat ze zeggen. Hun woorden te onthouden. Als een man die met een klein netje kostbare vlinders wil vangen.

Rashid

Als ik op de bovenetage van de bibliotheek aankom zie ik, voor het eerst van mijn leven, een recept op tafel liggen voor elektrische klei. De leerlingen van de workshop HIGH TECH KLEI MAKEN cirkelen om de ingrediënten heen; honderd dertig gram bloem, een beetje water uit een plastic bekertje, vijf theelepels citroensap, een theelepel olie en vijfenveertig gram zout. Er volgt een uitleg over de vraag; Wanneer gaat stroom door water?

Ik kijk naar de afwachtende gezichten.

Geen van de leerlingen geeft antwoord op de vraag.

Meester Francesco loopt om de tafel heen en zijn nasale stemgeluid vult het koele lokaal en maakt de kinderen kalm. ‘Als het zout is, kijk maar naar de dieren in de zee die met elkaar communiceren en stroom doorgeven. De ionen geven stroom door om precies te zijn. Denk aan algen, kwallen.’ Ik doe even mijn ogen dicht en hoor het ruisen van de zee. Vanmorgen vroeg ging het in de ochtendles ook over de natuur, we hebben het woord ‘biodiversiteit’ geleerd. We leerden over houtkap en dat nieuwe bomen planten goed is tegen klimaatopwarming. Kinderen liepen naar de vraagmuur en vroegen; ‘Wat is shinrinyoku/bosbaden in Japan?’ Kinderen liepen naar de weetmuur en schreven op: ‘Het bos geeft zuurstof,’ ‘de Amazone zijn de longen van de wereld.’
Zout geeft dus de mogelijkheid tot elektriciteit. Ik schrijf het op de weetmuur in mijn hoofd. Op tafel liggen ook led lampjes, krokodillenbekjes aan lange snoeren en een grote batterij. De leerlingen puzzelen op + en – en sluiten de lampjes aan die beginnen te gloeien. Nu is het tijd om de lampjes te laten branden door de klei. Juf Ernesta reikt kleurstof aan en die wordt ook aan het mengsel toegevoegd. Er heerst een aanstekelijke blijdschap als het eerste Led lampje begint te branden doordat het verbonden is met twee hompjes klei. Kinderen stralen als ze meer lampjes in de klei steken die blauwpaars en oranjerood is gaan kleuren, lampjes die allemaal aanfloepen. Het is alsof we kopje onder gaan en door het lokaal zwemmen waar een zee van lichtjes ons herinnert aan de kracht van de natuur.

Oefening baart kunst. We kunnen de natuur gebruiken voor onze elektriciteit. We kunnen de aarde naar onze hand zetten.
Tientallen handen zijn in een ander lokaal van de zomerschool bezig met het tekenen van Arabische of Ghanese patronen op terracottapotjes. De workshop LOCAL HABITAT geeft ze de gelegenheid om zowel een Zebraplantje mooi in een glazen pot te plaatsen met grind, houtskool, aarde en stenen als dus ook een eigen potje voor het Zebraplantje te ontwerpen. Met geometrische patronen of met Kenté – patronen uit Ghana.

Een jongen heeft met een zilveren stift nonchalant een dessin gekrast op de rand van zijn potje. Een meisje heeft kleine paarse en rode vierkantjes op haar pot aangebracht. Alle kinderen zien vanuit een diepe vrede toe op hun patronen.
‘Ik heb van die Afrikaanse stijl iets genomen en heb er mijn eigen patroon van gemaakt. Ik noem het: Sky.’

Oefening baart nieuwe namen. We kunnen kunst van andere culturen gebruiken ter inspiratie. We kunnen in vogelvlucht reizen over de aarde door over kunst te leren.
Maar niet voor we de verhalen boven water hebben over de verwoestende kracht van de natuur en van de mensen.

Vandaag was er ook aandacht voor die verhalen. Ze spreken de kinderen aan, ze ontvlammen in vragen, soms een oordeel. Over mensen in de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld.

Achter het schoolgebouw van de zomerschool is een trailer verrezen. Twee jonge vrouwen zien op ons toe vanuit de klapdeuren waarachter het Verzetsmuseum de kamers van drie jonge mensen heeft nagebouwd. Juf Eva gaat de kinderen voor, die staan even later met koptelefoons in het halfdonker en luisteren naar het verhaal van een andere Eva, een Joods meisje dat naar een concentratiekamp werd weggevoerd.
‘Is dit allemaal echt gebeurd?,’ vraagt een jongen.

‘Ja,’ zeg ik. ‘Er zijn miljoenen verhalen die lijken op het verhaal van dit kind.’
Dan bewegen ze zich voort naar de middelste kamer, een kamer zoals waar Nelly heeft gewoond, een meisje uit een NSB gezin. Vanmorgen hebben we de term behandeld in de geschiedenisles. Nu zien de kinderen de beelden.

Buiten klinkt het rumoer van balspelen. Binnen in de trailer is het stil en warm. Een meisje heeft een koptelefoon opgezet en kijkt naar de filmpjes van grote groepen opgetogen NSB’ers en, van na de oorlog, vrouwen die worden kaalgeschoren omdat ze een intieme band met de Duitsers hadden. Kwaad kijkt ze om.
‘De Duitsers waren toch slecht?,’ zegt ze. ‘Dan was Nelly toch ook slecht als ze daarbij wilde horen.’

Ik wacht af of iemand zegt: ‘Die Nelly was nog maar een kind.’ Maar dat zegt niemand. Ik loop door naar een andere ruime in de trailer en hoor de Nelly op leeftijd zeggen dat ze hoopt dat mensen in deze tijd niet zomaar achter een gek aanlopen.
Niemand heeft die stem van de oudere Nelly nog gehoord. Er zijn zoveel kamers, in de trailer, in de school. Even loop ik de trailer uit en kijk naar de bovenste ramen van het schoolgebouw. Er zingt een stem door mijn hoofd van een meisje dat ik vanmorgen ontmoette.. Ze zei: ‘Ik wil hier wel altijd blijven.’

Ik denk aan de woorden van de schrijver Toni Morrison: ‘Mensen te missen lang voordat ze je hebben verlaten, dat is geluk.’
Ik vertrouw erop dat we straks, als we wegrijden, in de metro, op de fiets, naar oceanen vol lichtgevende organismen en een zonovergoten balkon met potjes in vrolijke kleuren, vast ook even aan Nelly zullen denken.

Rashid

De dag begon met dichtregels; opdracht was om, in het spoor van schrijver,
activist en verzetsstrijder Anton de Kom, een gedicht te schrijven over een
onrecht.

Een leerling wil een gedicht schrijven over de slavernij. Haar laatste woorden
zegt ze zacht maar hard genoeg om iedereen te inspireren: ‘Zoveel vuur en
toch zo koud.’ Andere leerlingen buigen zich ingespannen over hun werkboek.
Net als in het gedicht ‘Vaarwel Akoeba!’ van Anton de Kom verplaatsen ze zich
in een personage. Een bij in de natuur. Een man die zich voorbeweegt over een
aarde zonder grenzen die maar steeds warmer wordt. Een kind dat gedwongen
is tot arbeid en vraagt om vrijheid. Niet alleen om te leren en te spelen maar
ook om gezien te worden, een kind te zijn dat ongehoorzaam mag wezen,
soms, en fouten mag maken.

‘Bij programmeren moet je fouten maken, zo leer je te corrigeren en een
ontwerp te maken,’ zegt meester Sabir Bourjila die middag tijdens de workshop
PROGRAMMEREN MET ROBOTS in een gymzaal die is leeggeruimd om een
groep kinderen de kans te geven te leren om te gaan met robots. Hij werkt voor Robotwise.

De groep leerlingen moet zich bedwingen om niet meteen op de kleine blauwe
robots af te rennen die voor hen klaar staan maar zich eerst op te stellen achter
de rode lijn voor een instructie. ‘We werken met scratch,’ zegt Sabir. ‘Dat is een
programmaatje waarin je aan de robot instructies geeft. Je robot is een dash.
Kijk, heb je dash nr.8 vul je dat in op je programma en dan kan je forward onder
je instructie plakken. Dus bijvoorbeeld: Drie meter naar voren, naar rechts
draaien en twee meter naar voren. Forward. Wie repeat forever indrukt zorgt
dat zijn robot steeds hetzelfde doet.’

Ook al zijn de robots en de I pad’s heel aantrekkelijk, het enthousiasme laait
hoog op als de meester Kapla aanwijst, gekleurde houten blokjes waarmee je
een landschap kan maken waar de robot doorheen reist. Ik hoor; ‘We maken
gebouwen, kastelen, snelwegen.’

In vier groepen tapen de leerlingen op de gymvloer een vorm, ze geven de
grenzen aan waarbinnen de robots zich mogen bewegen. De meisjes
overleggen zorgvuldig over de woorden START en KLAAR die aan het begin en
het einde van de baan worden geplakt. Een groepje jongens stapelt houten
blokjes op elkaar zonder veel vorm in de Kapla aan te brengen. Allemaal
buigen ze zich fronsend over hun I pad om de juiste instructie te geven aan
hun dash/robot en terwijl de technologie een manier vindt om in goede banen
geleid te worden klinkt vanuit de andere gymzaal een eeuwenoud ritme door.

Even later sta ik in een andere workshop, PERFORMING ARTS MEETS
HERITAGE, en hoor ik van meester Nana Lando Cedre de namen van de
instrumenten waarmee de leerlingen in een cirkel muziek maken.
De apiniti waar een jongen dromerig het ritme op slaat dat door meester Jamal
Bijnoe in de klanken wordt vervat met de woorden: ‘Als – ik – la-ter – groot –
ben.’ De seki seki waar een meisje opgewekt mee schudt. De kampana waar
verlegen op wordt geslagen. Door het ritme heen klinkt de lage, warme stem
van meester Jamal die zegt: ‘Goed zo. We klinken bijna als een Surinaamse
brassband.’

Ik loop gauw weer terug naar de andere zaal. Daar presenteren de kinderen hun
programma met de robots. Veel robots stoten de Kapla blokjes om, gaan in een
andere richting dan verwacht of weigeren tijdelijk iedere beweging.
Programmeren blijkt moeilijk. Soms gaat het goed. Een robot symboliseert in
de opstelling van een ijverig groepje een gebouw en een andere robot gaat
erop af en nadert en staat stil. We kijken er allemaal naar, naar die combinatie
van een online en offline wereld.

We hebben de robots bijna in goede banen geleid. Banen van houten blokjes.
Van natuur waar mensen wonen zoals de mensen die muziek maken aan de
andere kant van de muur. Mensen zoals jij en ik. De trommelklanken sterven
weg, het zijn de voorouders die ons de klanken leerden, mensen die wisten hoe
koud het vuur van de geschiedenis kan aanvoelen, het zijn onze kinderen die
ons verder zullen helpen met de robots in goede banen te leiden.

Als wij de grenzen aangeven.

Met een glimlach gaan we naar buiten.

Rashid

Als je Afrikaanse gezichten op de Amsterdamse gevels ziet, zoals
historicus Jennifer Tosch zag, wil je alles weten over hun levens.
Gelukkig richtte zij de Black heritage tours op om haar kennis door te
geven. Vandaag monsteren wij, kinderen en leerkrachten van de
zomerschool, aan op een boot om door de grachtengordel van de
binnenstad te varen. Te luisteren naar de verhalen over de schaduwen
van de gouden eeuw. We worden met een open blik begroet door gids
Giovanni Finisie. We vullen langzaam de banken in het schijnsel van de
warme zon. We frummelen wat verlegen aan onze keycords. We kijken
naar de statige panden als de boot afmeert en langs het Waterloo plein
scheert. Het is stil. Eerder op de dag, toen we aankondigden dat we naar
de binnenstad gingen werd er geestdriftig gesproken over shoppen, over
favoriete winkels. Nu leren we dat brede ramen van grachtenhuizen
grote salons betekende waar koopwaar werd aangeprezen.

De kinderen staren naar luxeboten overladen met drank en oesters en
even maak ik me zorgen dat we, net als vanmorgen, op alles
commentaar gaan geven. Niet dat ik bezorgd ben hoor, helemaal niet,
maar het kan zo lastig zijn om je de geschiedenis te verbeelden als het
heden je afleidt met neonreclames en halfnaakte passanten. Maar we
varen langs The grand hotel en niemand praat over het dure hotel van
nu omdat we horen over hoe duur de suiker vroeger was.

We varen langs universiteitsgebouwen en horen wat daar vroeger te
koop werd aangeboden; een stadje in Suriname. Mensen.
We varen langs het huis van een wetenschapper die op de markt de
schedels van apen opensneed en vergeleek met de beenderen van
zwarte mensen.

We passeren een huis met een gevelsteen waarop een kapitein, of is het
toch eerder een piraat, staat afgebeeld met een kleine zwarte jongen
naast hem.

Meneer Finisie noemt de naam van de jongen, Morris, en dat hij is
geroofd uit Angola en cadeau gedaan aan de vrouw van de kapitein en
met zijn naam en het woord: ‘cadeau doen’ dat aan shoppen doet
denken reist een huivering door de boot.

Met namen werkt het zo. Noem een naam. Bijvoorbeeld Morris: Je kunt
je in een keer voorstellen dat je die jongen of dat meisje gekend hebt.
Als we spreken over verzetsstrijder en schrijver Anton de Kom blijkt zelfs
dat een van de juffen familie van hem is. Meneer Finisie buigt zich naar
haar voorover. ‘Kunt u dan vertellen wie hij was?’

De juf knikt. ‘Hij vocht voor gelijke rechten,’ zegt ze.

Ik ben ontroerd, dat grote mensen uit de geschiedenis op zo’n manier
even een stap dichter bij komen.

Maar even later verdwijnen mensen weer de verte in als we varen langs
de Hortus Botanicus waar, zo leren we, een begraafplaats was voor
gekleurde mensen die ten tijde van de slavernij in Nederland woonden.
Er zijn geen stenen, zegt de gids, er zijn geen namen.

Als we denken aan hun levens is er het schilderij dat Rembrandt heeft
geschilderd van twee zwarte mannen in zijn buurt in de Jodenbreestraat.
Meneer Finisie houdt een afbeelding op en we kijken naar de lichtval op
hun gezichten. De kapitein houdt even stil en dan ronkt de motor en
trekken we op en trilt de boot.

‘Het is niets engs,’ zegt een meisje in het wit over dat geluid tegen haar
vriendin op de achterste bank die licht wegkruipt in een hoekje. De gids
vertelt ons over tot slaaf gemaakten die geketend moesten roeien in een
schip vol buskruit, wapens en regenwater en het meisje in het wit kijkt
naar een huis waar we snel voorbij varen.

‘Wat was dat voor huis?,’ vraagt ze met zachte stem. Ze praat te zacht.
Niemand verstaat haar. Maar ze wil het weten.

‘Met die rode klapramen waar een palmboom op staan. Wat is dat voor
huis?’

Meneer Finisie weet niet over welke woning ze het heeft. Ze blijkt de
enige die het huis heeft gezien. Ik stel me voor dat ze op een dag
terugkeert naar het huis en er vragen over stelt.

Nu de tour afgelopen is keren we ook terug met het advies van de gids
Giovanni Finisie om vragen te blijven stellen. Ook als men niet meteen
weet waar je over praat.

Moeilijk.

Maar heel belangrijk.

Rashid

Vandaag zong een meisje van de groep Nieuwkomers (dat zijn kinderen die nog niet zo lang in Nederland zijn) voor de klas haar lied over angst. Het ging zo:

Ik ben een beetje bang

en het donker op de gang

een beetje bang

en het donker op de gang

Ik vond het mooi. Angsten van vroeger en nu, daar praten we soms open over op de zomerschool. Later op de dag woonde ik een workshop bij van zangeres en juf ChantayMuringen. Doormiddel van kinderliedjes gaf zij uitleg over het slavernijverleden.Vlak voor ze de warme steen die ze van haar opa kreeg de kring liet rond gaan vertelde ze over hoe tot slaaf gemaakten werden gebrandmerkt. Op haar diapresentatie toonde ze de ijzers waarop de initialen staan van de slavenhouders.

Sterk en zachtmoedig begon ook zij te zingen:

Fajasitongno brom mi so

Adyenmasra Jantje kirisimapikin

Vuursteen brand me niet

Meester Jan heeft alweer iemands kind vermoord

Ze vroeg of de kinderen op de grond wilden gaan zitten. Haar stem streelde de verwonderde gezichten. Het was of de geschiedenis opeens het vertrouwde onbekende was geworden. Want veel kinderen wisten al veel over de slavernij. Chantay legde uit dat er veel angsten in het lied verborgen zijn. Veel betekenissen. Misschien, ze wist het niet precies, ging het lied ook wel over jonge meisjes die door de meesters verkracht werden. Misschien noemden de mensen het ijzer wel vuursteen omdat ze niet wisten wat ijzer was.

Ik hoorde een meisje vragen wanneer de slaven in hun leven dan gebrandmerkt werden. Er viel een stilte. Een paar kinderen gingen van spanning wat ongemakkelijk verzitten. ‘In de puberteit,’ gaf Chantay antwoord. ‘want dan hadden ze de kracht om weg te kunnen rennen.’ Even later ging het over mannen die overal kinderen moesten maken om de plantage van nieuwe arbeidskrachten in de toekomst te voorzien.

Een jongen schudde verward zijn hoofd. ‘Maar je moet toch getrouwd zijn om kinderen te krijgen?’

Daar is niet iedereen het mee eens. ‘Het Christendom heeft ons dat verteld,’ zei Chantay. ‘De Islam ook. Maar toen, in de slavernij, was alles anders en ook nu heb ik vrienden die niet getrouwd zijn en toch kinderen hebben.’

Meer kinderen staken hun vinger op om te vertellen welke verschillende soorten families ze kenden.

Chantay wipte heen en weer op haar zwartgouden sportgympen onder haar geblokte pangi. ‘We moeten naar het volgende liedje,’ zei ze en ze lachte teder in de stilte. ‘Weten jullie trouwens wat een entertainer is?’

Bijna niemand wist het.

Ik meende weer begrepen te hebben wat zo goed is aan de zomerschool. In de ochtend leerden we woorden in onze verhaalsommen die weer terugkomen in onze taalopdrachten om opeens weer onderwerp te zijn van de workshops.

Doorstromen en verbanden leggen.

Je rekenvaardigheid oefenen en oefenen op je verbeelding.

Hoe dan ook, de verbeelding werd gestimuleerd door de volgende dia in de liedworkshop; een naakt donker kind dat danst tegen een helblauwe lucht.

‘Hadden ze geen kleren in die tijd?,’ vroeg iemand.

‘Jawel maar ik kon geen ander plaatje vinden.’

Verschillende kinderen van Surinaamse ouders bleken het liedje te kennen dat Chantay voorzong:

Alonki, kon dansi

Kon dansimekigranmansyi

Kon dansimekikownusyi

Alonki, kom dansen

Dans laat de gouverneur je zien

Dans laat de koning je zien

En weer is een kinderliedje de poort naar een geschiedenisverhaal.

Maar ik ritste mijn tas open en spiekte op het rooster naar de volgende activiteit. DANSEN MET ANANSI.

Snel bewoog ik me voort door het grote, kleurige gebouw op weg naar de gymzaal. In mijn verbeelding fladderde er een grote kraanvogel door de gangen.

Ik bedacht me dat een van de nieuwkomers een gedicht had gemaakt over een jongen die wilde trouwen met een kraanvogel. Wat een wonderlijk mooi beeld. Waarom had ik hem geen compliment gegeven?

Met een paar passen beende ik door een glimmende jongenskleedkamer en stond in een sporthal waar leerlingen met expressieve bewegingen een avontuur van Anansi moesten uitbeelden.

Juf Amani legde uit dat de opdrachten gaan over buitengesloten worden, over goed luisteren naar elkaar en over het ontdekken van gedeelde geschiedenis. ‘Leerlingen van Surinaamse ouders envanGhanese ouders hebben vaak dezelfde cultuur voor een deel maar weten dat niet,’ zei ze.

Ik ging op de vloer van de gymzaal zitten en zag een kort toneelstukje. Opdracht;

Kabouter spillebeen wordt door Anansi verleidt van zijn paddenstoel af te gaan omdat hij die op wil eten. Maak er iets spannends van.

Twee jongens hadden bedacht dat Anansi zijn web over zijn prooi heen gooit.

Maar hoe beeld je uit dat iemand een spinnenweb over je heen gooit?

Dat wist een leerling met zijn lichaam te vertellen.Want hij speelde de prooi. Heel stil. Trillend. Met een prachtige kleine dans tussen de draden van een onzichtbaar web.

Ik klapte in mijn handen. Ik dacht ontroerd aan de jongen die voor zijn meester moest dansen en aan de vrijheid die we vandaag vieren.

Wat een geweldige dichter hoorde ik vanmorgen over kraanvogels dichten, wat een knappe danser zag ik net en wat mooi is de zomerschool.

                                                                                        Rashid

‘Als er geen spinnen in deze binnentuin zouden leven, zou dat ongezond zijn,’ zegt
juf Monique terwijl de kinderen haar panisch aanstaren. Twee meisjes krijgen zelfs
een map waarop SPINNEN staat. Bang zijn ze. De halve kring van leerlingen die de
workshop HET BOS, (DIEREN) ECOKIDS volgt staan stil en blij om hen heen. Ook zij
zoeken liever naar BODEMDIEREN of VOGELSPOREN.

In tweetallen lopen de kinderen even later langs de plantjes. Straks moeten ze
presenteren wat ze gevonden en gezien hebben. Ze hebben plastic bakjes
meegekregen om diertjes in te verzamelen. Mooi gezicht. Mooie gezichten. Ik let op
of ik de meisjes hoor gillen als ze op een web stuiten maar ze zijn kalm bezig uit
plaatjes te kiezen wat voor een web ze zien. Het blijkt: ‘Een web met lijnen en zo.’
‘En jullie waren zo bang?’ ‘Ja, meneer maar nu zijn we bezig.’ Alle activiteiten in de
natuur blijken ontspannend te werken: het bestuderen van een kloddertje vogelpoep
op een losgewrikte stoeptegel, het afschudden van een rode mier op de punt van je
potlood, het aaien van een babyslakje.

Een jongen wil zien hoe een pissebed vanonder een korrel natte aarde kruipt.
‘Het is een oude pissebed, hij wil niet lopen,’ zegt hij ernstig. We zijn weer in de
kring komen staan. Meer kinderen beschrijven de natuur met een gemak waar juf
Monique om moet lachen: ‘Wat was het voor spin die jullie hebben gevangen?’

‘Een meisjesspin,’ zegt een leerling.

Juf Monique fronst. ‘Hoe weet je dat? Ik kan dat niet zien aan een spin.’

Met zacht medelijden zegt de leerling: ‘Ik dacht dat u zoiets wel wist.’

Gewoon ontdekkingsreizigers zijn de kinderen geworden. Ze hebben namen gegeven
aan de planten en de dingen. ‘Mike’ heet een gevonden oorwurm vanaf nu. ‘Maar
waarom, ‘ wil een jongen over de soortnaam weten, ‘heet dat beestje zo?’
Weet juf Monique dit wel? Nee, googelen. En stil worden tot je leert dat mensen
vroeger geloofden dat deze beestjes die, als ze hun pootjes spreiden zelf op een
oorschelp lijken, doofheid konden genezen.

Het volgende groepje haalt uit het bakje de veer van een kraai. ‘Met veren zijn hele
boeken volgeschreven,’ zegt de juf. Even zie ik in gedachten een encyclopedie van
de zomerschool, vol met digitale foto’s van details in de binnentuin die oplichten tot
museumstukken terwijl ik de twee meisjes langzaam over de vogelpoepjes hoor
zeggen; ‘Eentje was een beetje plat, een was normaal en een was een klontje.’

Maar hoe gaat het met de spin die, op haar beurt, twee angstige meisjes ontdekte?
Volgens een jongen die het allemaal gevolgd had was de spin op de vlecht van het
meisje gesprongen. Dus was er wild met de haren geschud. De spin had zelfs niet
eens een plek verdiend in het plastic bakje.

Arm beestje. Misschien kende de spin wel de meezinger van een van de kinderen die
tijdens de workshop Muzikale lyrics vroeg of ze in het Engels mocht schrijven:

I just want to hug somebody

Dromerig leveren de ECOKIDS hun plastic bakjes in. Morgen staren ze weer aan de
andere kant van het glas naar de plantjes terwijl ze leren over het metrieke stelsel.
Ze weten nu dat de Zomerschool een gezonde binnentuin heeft. En dat gezonde
kinderen meezingen met alles wat leeft in de natuur.

Dag Mike de oorwurm.

Rashid